Strategisch OmgevingsManagement (SOM) is gebaseerd op de Mutual Gains Approach (MGA-onderhandelen), waarbij je op zoek gaat naar flexibele oplossingen waar iedereen zoveel mogelijk baat bij heeft. Om tot die oplossingen te komen, moet je als omgevingsprofessional weten welk belang er achter een standpunt schuilt. Je wil weten waarom iemand ergens voor of tegen is. Goede vragen kunnen stellen is dan ook een belangrijke basisvaardigheid. Zelf heb ik ervaren dat dat méér behelst dan een rijtje variaties op de ‘waarom’ vraag.
Intellectuele bescheidenheid
Het begint bij een goede basishouding waarin je je eigen overtuigingen steeds ter discussie stelt. Ik vind de term ‘intellectuele bescheidenheid’ daar mooi bij passen. Als je intellectueel beschei-den bent, kun je sterke overtuigingen hebben en tegelijk open staan voor de mening van anderen. Je bent je bewust van je eigen feilbaarheid en vindt het geen probleem om op je fouten gewezen te worden. Uit een onderzoek van de Amerikaanse Duke University in 2017 blijkt dat intellectuele bescheidenheid onpartijdigheid stimuleert en je ruimdenkend vermogen vergroot. Precies wat omgevingsprofessionals nodig hebben!
Vier kritische vragen aan jezelf
“De relatie tussen bescheidenheid en vragen stellen is interessant – als je gebrek hebt aan het eerste, doe je waarschijnlijk minder van het laatste”, stelt Warren Berger in zijn boek The book of beautiful questions. Hij introduceert vier kritische vragen die onze intellectuele bescheidenheid kunnen versterken:
- Denk ik als een soldaat (posities verdedigen) of als een scout (verkennen van nieuw terrein)?
- Wil ik liever gelijk hebben, of wil ik het liever begrijpen?
- Vraag ik door naar tegengestelde perspectieven?
- Geniet ik ervan te ontdekken dat ik mij vergis? Ongelijk hebben is immers geen falen, het is een succes: je hebt iets geleerd!
Wat zit ons in de weg bij het stellen van goede vragen?
Een onderzoekende geest, oprechte verwondering en niet oordelen zijn belangrijke kwaliteiten als je goede vragen wilt stellen. Maar niemand is perfect en mij helpt het te weten welke valkuilen ik dagelijks moet omzeilen. Warren Berger noemt ze ‘de vijf vijanden van vragen stellen’:
- Angst
Als je vragen stelt, loop je het risico dat anderen ontdekken dat je iets niet weet wat je eigenlijk wel zou moeten weten. En wie wil er nou dom overkomen? Zelf heb ik ontdekt dat juist ‘domme vragen’ stellen niet alleen mijzelf veel waardevolle informatie oplevert, maar ook anderen in het omgevingsproces. Niemand durft immers die vragen te stellen! Toegeven: soms zit er een écht domme vraag tussen. Dan lach ik net zo hard mee als de anderen; de ontspannen sfeer die daardoor ontstaat is óók waardevol, toch?
- Kennis
Hoe meer je weet, hoe minder je het gevoel hebt dat je vragen moet stellen. Het gevaar is dat jouw expertise je verhindert je kennis en perspectief te verbreden. Bedenk dat we vaak lang niet zoveel weten als we denken… Houd dus een open mind en wees bereid je expertise met een korrel zout te nemen.
- Bias
Een cognitieve bias is een term uit de psychologie waarmee een irrationele of foutieve gedachtegang wordt bedoeld. Ons brein (ja, ook het jouwe!) valt voortdurend ten prooi aan vooronderstellingen, aannames en stereotypering. Deze biases hinderen de onderzoekende geest die nodig is voor het stellen van goede vragen; we denken al snel te weten hoe het zit en zien daarbij belangrijke informatie over het hoofd.
- Hoogmoed
Hoogmoed is gerelateerd aan bias: we denken het zeker te weten. Hoogmoedige mensen zijn uiteraard heel vervelend, maar… als we weten dat we allemaal onderhevig zijn aan biases, is het dan niet ook aannemelijk te veronderstellen dat we allemaal wel eens hoogmoedig zijn? Goeie vraag ☺
- Tijd
Berger citeert hier de komiek George Carlin: “Some people see things that are and ask, ‘Why?’ Some people dream of things that never were and ask, ‘Why not?’ Some people have to go to work and don’t have time for all that shit’.” Dit citaat schetst een scherp beeld van onze moderne wereld, waarin tijdgebrek ons verhindert te onderzoeken, door te vragen en kritisch over dingen na te denken. Er is maar één manier om dat euvel te verhelpen: maak bewust tijd vrij voor het stellen van vragen! Die tijd verdient zich dubbel en dwars terug in een zorgvuldig omgevingsproces.
Tot slot
Nadat je jezelf kritisch onder de loep hebt genomen en meer hebt begrepen van je eigen denkpatroon en de valkuilen daarbij, kan je misschien nog wel wat praktische handvatten gebruiken. Bijvoorbeeld om te voorkomen dat je in iemands irritatiezone belandt door eindeloos ‘waarom?’ te vragen. Hieronder een aantal variaties op de waarom-vraag, om een tandje dieper te komen en belangen van stakeholders goed te kunnen duiden:
- Wat zou er gebeuren als deze ontwikkeling/verandering doorgaat?
- Wat betekent het voor jou als je gelijk krijgt?
- Wat is jouw zorg als je geen gelijk krijgt?
- Wat maakt dat dit belangrijk voor je is?
- Is er een specifiek element dat je hierin belangrijker vindt dan andere?
- Wat is er nog meer belangrijk voor je?
- Kan je dat nog verder verduidelijken?
- Heb je daar ook voorbeelden bij?
- Dat intrigeert mij, kan je me meer vertellen?
- Ik snap het nog niet helemaal….(stilte nodigt uit om verder uit te leggen)
- Bedoel je daar dan mee dat….? (toetsend om meer info vragen)
Geraadpleegde bronnen:
- The Book of Beautiful Questions, Warren Berger, 2018
- Cognitive and Interpersonal Features of Intellectual Humility, Marc R. Leary Ph.D. et al., Duke University, 2017
